Beerista cows-ka (grass) iyo alfalfa waa qayb muhiim ah oo ka mid ah wax-soo-saarka beeralayda Soomaaliya, gaar ahaan marka la eego in 65% dhaqaalaha dalka uu ku tiirsan yahay beeraha iyo xoolo-dhaqatada. Labadan nooc ee dhirta waxay u adeegaan ujeedooyin kala duwan: cows-ka waxa loo isticmaalaa cunto xoolaha (sida lo’da, geela, iyo idaha), halka alfalfa, oo loo yaqaanno “kalfalfa” ama “lucern” qaybo ka mid ah Soomaaliya, ay tahay dalag tayo sare leh oo loo isticmaalo quudinta xoolaha sababtoo ah waxa ku jira nafaqooyin badan sida borotiinada iyo macdanta. Maqaalkan waxa aan ku falanqayn doonaa xaaladaha ciidda ee loo baahan yahay si loo beero cows-ka iyo alfalfa, iyo sidoo kale xilliyada ugu habboon ee goosashada labadan nooc ee dhirta ee Soomaaliya.
Xaaladaha Ciidda ee loo Baahan Yahay
Si cows-ka iyo alfalfa loo beero si guul leh, ciidda waa inay leedahay sifooyin gaar ah oo u oggolaanaya inay dhirta si wanaagsan u koraan. Waa kuwan shuruudaha ciidda ee muhiimka ah ee labadan nooc ee dhirta:
1. Cows-ka (Grass)
Cows-ka waa dalag adag oo ku kori kara xaalado ciid kala duwan, laakiin waxa uu doorbidaa ciidda leh sifooyinka soo socda:
- Nooca Ciidda: Cows-ku waxa uu si fiican u koraa ciidda dhoobada ah (loamy soil) ama ciidda carrada ah (sandy loam), kuwaas oo leh dheellitir wanaagsan oo u dhexeeya dhoobada, ciidda, iyo bacaadka. Ciiddani waxay u oggolaanaysaa in biyuhu si fiican u qulqulaan oo aanay ku ururin.
- pH Ciidda: Cows-ka waxa uu ku koraa ciid leh pH u dhexeeya 6.0 ilaa 7.5. Haddii ciidda aad tahay acidic ama alkaline, waxa lagama maarmaan ah in la isticmaalo bacrimin si loo saxo pH-ga.
- Bacrinta Ciidda: Ciidda waa inay leedahay nafaqooyin sida Nitrogen, Phosphorus, iyo Potassium (NPK). Soomaaliya, ciidda inta badan waxa ay ku yar tahay Nitrogen iyo Phosphorus, sidaa darteed waxa lagu dari karaa bacrimin dabiici ah sida compost ama bacrimin kiimikaad si loo kordhiyo bacrinta ciidda.
- Waraabka: Inkasta oo cows-ka uu u adkaysan karo roob la’aanta, waxa uu u baahan yahay waraabin joogto ah xilliga koritaanka, gaar ahaan gobollada Soomaaliya ee roobkoodu yar yahay sida Puntland ama Jubbaland.
2. Alfalfa
Alfalfa waxa uu aad ugu nugul yahay xaaladaha ciidda marka loo eego cows-ka, sidaa darteed waxa loo baahan yahay in ciidda la diyaariyo si taxadar leh:
- Nooca Ciidda: Alfalfa waxa uu si fiican u koraa ciidda dhoobada ah ama ciidda leh qulqul biyo wanaagsan. Ciidda aad u dhoobada ah ama aad u bacaadka ah uma fiicna sababtoo ah waxay keeni kartaa biyo-urursi ama qalaafo.
- pH Ciidda: Alfalfa waxa uu doorbidaa ciid leh pH u dhexeeya 6.5 ilaa 7.5. Ciidda aad u acidic (pH ka hooseeya 6.0) waxay xannibi kartaa koritaanka xididdada alfalfa. Waxa lagu sixi karaa pH-ga iyadoo la isticmaalayo nuuradda (lime) si loo yareeyo aashitada.
- Bacrinta Ciidda: Alfalfa waxa uu u baahan yahay ciid bacrin leh, gaar ahaan Phosphorus iyo Potassium. Nitrogen maaha mid aad loo baahan yahay sababtoo ah alfalfa waxa ay leedahay xididdo leh bakteeriya (Rhizobium) oo Nitrogen ka soo saarta hawada. Baaritaanka ciidda ka hor inta aan la beerin waxa uu muhiim yahay si loo ogaado waxa ay ciiddu ka maqan tahay.
- Waraabka: Alfalfa waxa uu u baahan yahay waraabin joogto ah, gaar ahaan xilliga hore ee koritaanka. Nidaamyada waraabka casriga ah sida drip irrigation waxay aad ugu habboon yihiin si loo hubiyo in biyuhu si siman u gaadhaan xididdada.
Xilliyada Goosashada
Xilliyada goosashada ee cows-ka iyo alfalfa waxay ku xidhan yihiin cimilada Soomaaliya, oo leh laba xilli oo roobaadka ah (Gu’ iyo Dayr) iyo laba xilli oo qalalan (Jiilaal iyo Xagaa). Waa kuwan xilliyada ugu habboon ee goosashada labadan nooc ee dhirta:
1. Cows-ka (Grass)
- Xilliga Beerista: Cows-ka waxa ugu fiican in la beero bilowga xilliga roobaadka, sida bilaha Abriil ilaa Juun (xilliga Gu’) ama Oktoobar ilaa Disembar (xilliga Dayr). Tani waxay hubisaa in dhirta ay hesho biyo ku filan inta ay korayso.
- Xilliga Goosashada: Cows-ka waxa la goosan karaa marka uu gaadho dhererka u dhexeeya 30-50 cm, inta badanna 6-8 toddobaad ka dib beerista, iyadoo ku xidhan nooca cows-ka. Tusaale ahaan, noocyada sida Bermuda grass ama Sudan grass waxay si degdeg ah u koraan oo la goosan karaan inta u dhaxaysa 45-60 maalmood. Goosashada waxa loo baahan yahay in la sameeyo ka hor inta aan dhirta aad u qallalin ama ay noqoto mid adag oo aan xooluhu jeclayn inay cunaan.
- Goosasho Joogto ah: Cows-ka waxa loo goosan karaa dhowr jeer sanadkiiba, gaar ahaan haddii waraab joogto ah la helo. Ka dib goosashada koowaad, waxa la goosan karaa mar kasta oo uu dib u koro ilaa dhererka saxda ah.
2. Alfalfa
- Xilliga Beerista: Alfalfa waxa ugu fiican in la beero bilowga xilliga Gu’ (Abriil-Mee) ama Dayr (Oktoobar-Nofembar) si uu u helo roobka bilowga ah. Alfalfa waxa uu u baahan yahay ciid diiran (15°C ama ka sare) si uu u baxo.
- Xilliga Goosashada: Alfalfa waxa la goosan karaa marka uu gaadho marxaladda ubax-baxa hore (early bloom stage), oo badanaa tahay 60-70 maalmood ka dib beerista marka hore. Goosashada waxa loo baahan yahay in la sameeyo ka hor inta aan ubaxyadu si buuxda u furmin si loo ilaaliyo tayada nafaqada. Sanadka koowaad, waxa laga yaabaa in la helo 1-2 goosasho, laakiin sanadaha dambe, alfalfa waxa la goosan karaa 3-4 jeer sanadkiiba iyadoo ku xidhan waraabka iyo xaaladaha cimilada.
- Goosasho Joogto ah: Alfalfa waxa uu sii kori karaa dhowr sano haddii si wanaagsan loo daryeelo. Goosashada joogtada ah waxa ay u baahan tahay in la sameeyo inta u dhaxaysa 28-35 maalmood, iyadoo la hubinayo in dhirta aan la goosan xididdada ka hooseeya si aan loo dhaawacin.
Talooyin u gaar ah Beeralayda Soomaaliya
- Baaritaanka Ciidda: Ka hor inta aan la beerin cows-ka ama alfalfa, samee baaritaan ciidda si aad u ogaato pH-ga iyo nafaqooyinka ka maqan. Tani waxay kaa caawinaysaa inaad isticmaasho bacrimin sax ah sida superphosphate ama potassium sulfate.
- Waraabka Casriga ah: Isticmaalka nidaamyada waraabka sida drip irrigation waxay yareynaysaa isticmaalka biyaha waxayna kordhinaysaa wax-soo-saarka, gaar ahaan alfalfa oo u baahan biyo badan.
- Kala Duwanaanshaha Dalagyada: Beertaada, ka fikir inaad isku darto noocyada kala duwan ee cows-ka (sida Rhodes grass ama Sudan grass) iyo alfalfa si aad u kordhiso noocyada quudinta xoolaha.
- Ilaalinta Wax-soo-saarka: Ka dib goosashada, hubi inaad si fiican u kaydiso cows-ka iyo alfalfa meel qalalan si aanay u kharribmin. Alfalfa waxa lagu kaydin karaa qaab silage ah si loo ilaaliyo nafaqadeeda muddo dheer.
- Barnaamijyada Dawladda: Ka faa’iidayso barnaamijyada dawladda Soomaaliya ama hay’adaha caalamiga ah ee taageera beeralayda, sida FAO, oo bixiya abuur tayo sare leh iyo qalab beeraha.
Gabagabo
Beerista cows-ka iyo alfalfa ee Soomaaliya waxay u baahan tahay faham wanaagsan oo ku saabsan xaaladaha ciidda iyo xilliyada goosashada. Cows-ka waxa uu u baahan yahay ciid dhoobo ah oo leh pH u dhexeeya 6.0-7.5 iyo waraabin joogto ah, halka alfalfa uu u baahan yahay ciid bacrin leh oo leh pH u dhexeeya 6.5-7.5 iyo waraabin sax ah. Xilliyada roobaadka (Gu’ iyo Dayr) ayaa ah kuwa ugu fiican ee beerista, halka goosashada lagu sameeyo 6-8 toddobaad ka dib cows-ka iyo 60-70 maalmood ka dib alfalfa. Adigoo raacaya talooyinka kor ku xusan iyo isticmaalka qalabka casriga ah, sida nidaamyada waraabka iyo baaritaanka ciidda, waxaad kordhin kartaa wax-soo-saarka shirkaddaada, Hiigsi Agro, oo aad ka faa’iidayso suuqa quudinta xoolaha ee Soomaaliya.
Haddii aad rabto macluumaad dheeraad ah ama talo gaar ah oo ku saabsan qalabka beeraha ama hababka goosashada, ii sheeg, aniguna waan ku caawin doonaa! 🌱
